در این یادداشت، روشی برای امکان‌سنجی ورود بانک‌ها و نهادهای مالی به حوزه بلاکچین ارائه می شود. این مدل بر مبنای تجارب سایر کشورها و گزارش‌ها و مقالات ارائه‌شده از سوی شرکت‌های مشاوره بین‌المللی تهیه شده است تا بتوان به کمک آن تصمیمات درستی در خصوص بهره‌برداری از توانمندی‌های بلاکچین در حوزه مالی و بانکی اتخاذ نمود و نیز از هزینه‌های احتمالی مواجهه و ورود نادرست به این حوزه کم کرد.

مرحله اول- شناسایی نیازها و چالش‌ها
در اولین گام لازم است فهرستی از نیازهای کسب‌وکاری بانک یا نهاد مالی تهیه شود. بدین منظور لازم است نیازمندی‌ها در سطح فرآیندی، محصولات و خدمات کنونی بانک یا نهاد مالی و نیز ارائه محصول و یا ایجاد کسب‌وکار جدید شناسایی و استخراج شود. پس از آن نیز باید نیازمندی‌ها اولویت‌بندی شوند. رویکردهای متنوعی را می‌توان برای اولویت‌بندی نیازمندی‌ها بر مبنای وضعیت کنونی، استراتژی و چشم‌انداز بانک و نهاد مالی در نظر گرفت. برای مثال می‌توان روی آن دسته از نیازمندی‌هایی که از سوی نهاد رگولاتوری ابلاغ و الزام شده است تمرکز نمود. نمونه‌ای از این نیازمندی‌ها، ابلاغیه یا آیین‌نامه‌هایی است که در خصوص مبارزه با پول‌شویی و شناخت مشتریان از سوی نهاد رگولاتوری به بانک‌ها و نهادهای مالی اعلام شده است. برخی بانک‌ها نیز ممکن است بر مبنای افق آینده، بیشتر روی نیازمندی‌های توسعه خدمات جدید به مشتریان خود متمرکز شوند. درهرصورت در انتهای این مرحله لیست کوتاهی از نیازمندی‌ها شناسایی و اولویت‌بندی شده‌اند.

مرحله دوم- نگاشت به توانمندی‌های بلاکچین
شناخت بلاکچین و توانمندی‌های آن در حوزه مالی و بانکی و نگاشت آن‌ها به نیازها و چالش‌های بانک یا نهاد مالی، مرحله دیگری است که در آن دانش و درک درستی از کاربردهای بلاکچین به دست می‌آید. خوشبختانه طی سال‌های اخیر هم در سطح شرکت‌های مشاوره و هم بانک‌ها و نهادهای مالی، تجارب زیادی حاصل شده است. یکی از مهم‌ترین دستاوردها و نتایجی که بر مبنای این تجارب به‌دست‌آمده، مشخص شدن حوزه‌های عملیاتی بلاکچین در بانک‌ها و نهادهای مالی است. بدین ترتیب شناسایی و انتخاب کاربردها محدودتر بوده و کافی است بانک‌ها و نهادهای مالی فقط روی همین حوزه‌ها تمرکز نمایند. البته این بدان معنی نیست که نمی‌توان کاربردهای دیگری را برای بلاکچین در حوزه‌های مالی و بانکی متصور بود و هدف در اینجا صرف هزینه زمانی، ریسک کمتر و تسهیل در انتخاب بر مبنای تجارب موجود است. پرداخت بین‌المللی، وام‌دهی، شناسایی مشتریان و تأمین مالی از جمله کاربردهای محتمل بلاکچین در حوزه مالی و بانکی است. در این مرحله لازم است پس از شناسایی نیازها و چالش‌ها در مرحله قبل، کاربردهای محتمل و تجربه‌شده بلاکچین در حوزه مالی و بانکی به آن‌ها نگاشت شود. این نگاشت به‌این‌ترتیب است که لیست کوتاه نیازها و چالش‌ها در یکسو و لیست کاربردها نیز در فهرستی دیگر قرار می‌گیرند. سپس بین این دو لیست لینک‌هایی ایجاد می‌شود که ممکن است یک‌به‌یک یا یک به چند باشند. هر لینک به این معنی است که نیاز یا چالشی به کمک یک یا چند کاربرد بلاکچین و بالعکس قابل پوشش است. در انتهای این مرحله، لینک‌های بین توانمندی‌های بلاکچین و نیازمندی‌ها و چالش‌های بانک یا نهاد مالی مشخص شده‌اند.

مرحله سه- انتخاب
پس از نگاشت نیازها و چالش‌ها به کاربردهای بلاکچین، لازم است یک نمونه یا مورد کسب‌وکاری پرظرفیت‌تر نسبت به سایر نمونه‌ها که در مرحله قبل به‌دست‌آمده‌اند، برای اجرا و عملیاتی سازی انتخاب شود. بدین منظور می‌توان معیار انتخاب را وزن لینک‌های فی‌مابین نیازها و چالش‌ها و کاربردها که در مرحله قبل ایجاد شده‌اند در نظر گرفت. کافی است وزن را تعداد لینک‌های بین نودهای دو لیست در نظر گرفت. بدین ترتیب هر دو نودی که بیشترین تعداد لینک را داشته باشند می‌تواند به‌عنوان گزینه انتخابی در نظر گرفته شود. علاوه بر این، نیاز است در سطحی دقیق‌تر، امکان‌سنجی‌های رایج در چند سطح امکان‌سنجی فنی و عملیاتی و کسب‌وکاری و همچنین امکان‌سنجی اقتصادی روی گزینه انتخابی صورت گیرد. نتایج حاصله از این امکان‌سنجی‌ها، بانک یا نهاد مالی را به اجرای آن گزینه رهنمون خواهد کرد. در غیر این صورت لازم است امکان‌سنجی‌ها روی سایر گزینه‌های بعدی انجام شود.
در هر کدام از این نوع امکان‌سنجی‌ها، آنچه از اهمیت بالایی برخوردار است چالش‌های موجود بانک از یکسو و توانایی و امکان بهبود آن به وسیله استفاده از فناوری بلاکچین است. درهرصورت هدف انتخاب گزینه‌ای است که بتواند چالشی از کسب‌وکار بانکی را برطرف کرده و یا بتواند تسریع و یا تسهیلی را ایجاد نماید. لازمه این کار، شناسایی دقیق کاربردهای بلاکچین در صنایع مالی است که البته تا حدود زیادی این موارد مشخص شده است. شناسایی چالش‌های کنونی بانک و حتی آن دسته از چالش‌هایی که بانک برای ارائه برخی خدمات خود در آینده ممکن است داشته باشد این امکان را می‌دهد نگاشت مناسبی بین کاربردهای فناوری بلاکچین و چالش‌ها ایجاد شود. در انتهای این مرحله، محصول یا خدمتی مبتنی بر بلاکچین برای پیاده‌سازی انتخاب می‌شود.

مرحله چهار- توسعه نمونه اولیه محصول یا خدمت
پس از مشخص شدن یک نمونه محصول یا خدمت که بر مبنای اولویت‌بندی نیازها و شناخت توانمندی‌ها و کاربرد بلاکچین در حوزه مالی و بانکی به‌دست‌آمده است، نوبت به پیاده‌سازی و عملیاتی سازی نمونه اولیه محصول و خدمت می‌رسد. بدین منظور لازم است قابلیت‌های این نمونه اولیه مشخص و بر اساس آن توسعه محصول صورت گیرد. هدف از اجرای این مرحله، آزمون محصول و خدمت و دریافت بازخورد از ذینفعان و مشتریان است. علاوه بر این فرصتی برای شناخت بیشتر بانک یا نهاد مالی از پیاده‌سازی واقعی یک محصول و خدمت بر مبنای بلاکچین و جلوگیری از هر نوع هزینه کرد زمانی و مالی قبل از فراگیرسازی در سطح بزرگ‌تری از مشتریان ایجاد می‌شود.
نکته‌ای که در این خصوص از اهمیت بالایی برخوردار است، ایجاد اکوسیستم اولیه‌ای است که برای ارائه محصول یا خدمت در این مرحله شکل می‌گیرد. هماهنگی‌های لازم با نهاد رگولاتوری، مشارکت با سایر بانک‌ها و نهادهای مالی و تمرکز روی بخش خاصی از مشتریان، از جمله مواردی است که در این مرحله، اقدامات اولیه آن صورت می‌گیرد. برای مثال ممکن است محصول یا خدمتی از سوی بانک برای پیاده‌سازی انتخاب شده باشد که در آن برخی الزامات مقررات گذاری باید مدنظر قرار گیرد و یا حتی ممکن است برای آن مقررات و دستورالعمل‌هایی وجود نداشته باشد. در این حالت بانک یا نهاد مالی باید با هماهنگی و مشارکت با نهاد رگولاتوری، نمونه اولیه محصول یا خدمت را پیاده‌سازی و عملیاتی سازی نماید. البته ممکن است بانک بتواند قابلیت‌هایی از محصول را در این مرحله اجرایی نماید که نیاز نباشد با سایرین مشارکت داشته باشد که در این صورت اقدامات هماهنگی و مشارکتی به مراحل بعدی توسعه محصول یا خدمت انتقال می‌یابد.
درمجموع در این مرحله، اکوسیستم اولیه، معماری نرم‌افزار، پشته تکنولوژی، پیاده‌سازی، تست و آزمون اولیه اپلیکیشن و نرم‌افزار مبتنی بر بلاکچین برای بانک، ایجاد یا اجرایی می‌شود. مهم‌ترین گام در این مرحله، آزمون محصول یا خدمت است. در این مرحله محصول یا خدمت برای اولین بار به شکل عملیاتی با قابلیت‌های محدود قابل ارزیابی می‌گردد. این نمونه اولیه باید در اکوسیستم اولیه طراحی شده و مبتنی بر معماری و پشته تکنولوژی پیشنهادی به انتظارات بانک پاسخ داده و مورد تأیید قرار گیرد. در انتهای این مرحله می‌توان گفت امکان‌سنجی‌ها پایان یافته و بر مبنای آن‌ها محصول یا خدمات را تجاری‌سازی نمود.

مرحله پنج- توسعه محصول و کسب‌وکار
پس از تأیید نمونه اولیه محصول یا خدمت بر مبنای آزمون‌های صورت گرفته، تجاری‌سازی آن در سطح گسترده‌تری صورت می‌گیرد. درواقع این مرحله را می‌توان به‌عنوان مرحله توسعه بیشتر محصول و توسعه کسب‌وکار در سطح اکوسیستم بزرگ‌تر در نظر گرفت. در این خصوص نیاز است بر مبنای یک برنامه عملیاتی، توسعه اکوسیستم اولیه صورت پذیرد. به موازات آن تکمیل محصول اولیه تا محصول نهایی نیز پیش خواهد رفت. در این مرحله هماهنگی بیشتر با نهاد رگولاتوری و مشارکت با سایر ذینفعان اکوسیستم مالی ضرورت پیدا می‌کند.
حساس‌ترین و مشکل‌ترین گام در این مرحله، گسترش اکوسیستم مینیمم اولیه است. بسته به محصول یا خدمت انتخاب‌شده برای پیاده‌سازی، ممکن است الحاق و یا ایجاد کنسرسیومی از ذینفعان و فعالان حوزه مالی و حتی سایر حوزه‌های صنعت و فناوری ضرورت یابد.